Αυτόνομη οδήγηση προ των πυλών

[badweed]

αποσυρει η uber τα αυτοδηγουμενα ταξι απο την καλιφορνια , επειτα απο ενα περιστατικο ενος τετοιου οχηματος που περασε κοκκινο φαναρι .

[ipo]

Σε κουβέντα με έναν φίλο μηχανικό λογισμικού στις ΗΠΑ, που έχει στους κύκλους του κόσμο στη Google στον τομέα εξέλιξης αυτοδηγούμενων οχημάτων, άκουσα μία ενδιαφέρουσα πτυχή, που δεν έχει βρει ακόμα λύση στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τέτοια οχήματα. Μέσα στα πολλά νομικά κωλύματα που θα πρέπει να ξεπεραστούν, για να επιτραπούν αυτόνομα οχήματα, είναι οι προγραμματιστικές επιλογές για κρίσιμες καταστάσεις, που τώρα αντιμετωπίζονται από τους οδηγούς κυρίως ενστικτωδώς και σπανίως με ηθικό τρόπο. Παράδειγμα:

Εκεί που οδηγείς νόμιμα σε επαρχιακό δρόμο, ξεφεύγει από την πορεία της νταλίκα από το αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας και έρχεται κατά πάνω σου. Αν συνεχίσεις νόμιμα, θα εμπλακείς μοιραία σε τροχαίο, με μεγάλη πιθανότητα θανάτου. Στα δεξιά του δρόμου έχει σταματήσει σχολείο και τα παιδιά τραβάνε φωτογραφίες το τοπίο. Η ενστικτώδης αντίδραση του οδηγού, είναι να αποφύγει το θάνατο και να κατευθύνει το όχημά του προς το μέρος με τις μικρότερες συνέπειες για τον ίδιο. Πάνω σε πεζούς, σε μικρότερο όχημα (αμάξι, μοτοσυκλέτα, ποδήλατο). Είναι όμως παράνομο και κοινωνικά ανήθικο, η ζωή του ενός να ορίσει τη ζωή πολλών άλλων. Ποια προγραμματιστική επιλογή θα ορίσει το θεσμικό πλαίσιο για το αυτοδηγούμενο αμάξι που φέρει επιβάτη ή επιβάτες; Είναι κάποιες γραμμές κώδικα, που θα πρέπει να οριστούν νομικά.

- Τα πάντα στο συμφέρον του επιβάτη, όπως θα συνέβαινε στις περισσότερες περιπτώσεις στην πραγματικότητα; Λίγοι οδηγοί θα σκέφτονταν το κοινό καλό, αλλά θα αντιδρούσαν ενστικτωδώς.
- Θα επιλέγονται τα λιγότερα δυνατά θύματα; Αν ναι, ποιος θα αγοράσει ή θα μπει σε όχημα που υπό συνθήκες δε θα φροντίζει πρωτίστως για τη δική του ασφάλεια;
- Θα επιτρέπονται μόνο οι νόμιμοι ελιγμοί, παρόλο που κάποιος παράνομος ελιγμός θα μπορούσε να σώσει ζωές; Για παράδεγιμα να μπεις στο αντίθετο ρεύμα, όπου δεν υπάρχει άλλο όχημα, προκειμένου να γλιτώσεις τη σύγκρουση.

Κάποιοι λένε ότι θα πρέπει να εκτιμηθεί η τρέχουσα κατάσταση στατιστικά και να γίνει ο ίδιος προγραμματισμός. Άλλοι λένε να πάμε ένα βήμα παραπέρα και να επιλέξουμε προγραμματιστικές επιλογές που θα βοηθήσουν την κοινωνία, μειώνοντας το πλήθος των θυμάτων.

[xriantw]

Θα πρεπει να υπαρχουν διαφορετικα λογισμικα για καθε κατηγορια αυτοκινητου. Οι νταλικες μπορουν να 100% αυτονομες χωρις οδηγο. Τα ταξι το ιδιο, αλλα μονο εντος πολης.
Στα επιβατικα ομως ειναι αδυνατο να παιρνει τον ελεγχο ο υπολογιστης, χωρις την θεληση του οδηγου. Κανεις δεν θα παρει αυτο το αυτοκινητο. Εκτος (πολυ μακρια στο μελλον) αν ολα ειναι "αυτονομα" και τα ατυχηματα θα εχουν πεσει κατα +95%.
Παντως αν φερει καποιος στην αθηνα "αυτονομο" μοντελο, καθε βδομαδα θα'ναι συνεργειο επειδη τον τρακαραν απο πισω, αν βαλει και στο gps διαδρομη στο κεντρο ...
Εγω παντως θα το παρω μονο αν απενεργοποιειται, για χρηση εντος πολης (40χλμ max) και ισως παρκαρισμα. Βεβαια αν τρακαρει μου δινουν καινουριο.

[Verde]

Η αυτόνομη οδήγηση για να λειτουργήσει σωστά θα πρέπει το 100% των οχημάτων που κινούνται πανω σε άσφαλτο να ειναι με αυτόνομη οδήγηση και να αλληλοεπικοινωνουν. Και να απαγαροευεται η κινηση οποιοδήποτε τροχοφόρου (πχ ποδήλατο) χωρίς συστημα.
Αν καποιοι έχουν οχήματα με οδήγηση απο υπολογιστή και καποιοι άλλοι οδηγούν όπως γουστάρουν δεν θα αλλάξει τιποτα ως προς την οδηγική ασφάλεια.
Κανένα ηλεκτρονικό συστημα δεν μπορεί να μας προστατεύσει αν ο απέναντι ειναι μεθυσμένος, μαστουρωμενος, εκνευρισμένος, κανει κόντρες, δεν σέβεται τον κοκ, περνάει με κόκκινα, κανει ανάστροφη Σε κεντρικές λεωφόρους, προσπερνάει σε στροφές σε επαρχιακό δίκτυο, οδηγεί με φθαρμένα λάστιχα/φρένα, παρκάρει όπου γουστάρει ,κλπ κλπ.

[sdikr]

Η αυτόνομη οδήγηση για να λειτουργήσει σωστά θα πρέπει το 100% των οχημάτων που κινούνται πανω σε άσφαλτο να ειναι με αυτόνομη οδήγηση και να αλληλοεπικοινωνουν. Και να απαγαροευεται η κινηση οποιοδήποτε τροχοφόρου (πχ ποδήλατο) χωρίς συστημα.
Αν καποιοι έχουν οχήματα με οδήγηση απο υπολογιστή και καποιοι άλλοι οδηγούν όπως γουστάρουν δεν θα αλλάξει τιποτα ως προς την οδηγική ασφάλεια.
Κανένα ηλεκτρονικό συστημα δεν μπορεί να μας προστατεύσει αν ο απέναντι ειναι μεθυσμένος, μαστουρωμενος, εκνευρισμένος, κανει κόντρες, δεν σέβεται τον κοκ, περνάει με κόκκινα, κανει ανάστροφη Σε κεντρικές λεωφόρους, προσπερνάει σε στροφές σε επαρχιακό δίκτυο, οδηγεί με φθαρμένα λάστιχα/φρένα, παρκάρει όπου γουστάρει ,κλπ κλπ.

Το T1000 μπορεί να βοηθήσει

[ioetisap]

Σε κουβέντα με έναν φίλο μηχανικό λογισμικού στις ΗΠΑ, που έχει στους κύκλους του κόσμο στη Google στον τομέα εξέλιξης αυτοδηγούμενων οχημάτων, άκουσα μία ενδιαφέρουσα πτυχή, που δεν έχει βρει ακόμα λύση στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τέτοια οχήματα. Μέσα στα πολλά νομικά κωλύματα που θα πρέπει να ξεπεραστούν, για να επιτραπούν αυτόνομα οχήματα, είναι οι προγραμματιστικές επιλογές για κρίσιμες καταστάσεις, που τώρα αντιμετωπίζονται από τους οδηγούς κυρίως ενστικτωδώς και σπανίως με ηθικό τρόπο. Παράδειγμα:

Εκεί που οδηγείς νόμιμα σε επαρχιακό δρόμο, ξεφεύγει από την πορεία της νταλίκα από το αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας και έρχεται κατά πάνω σου. Αν συνεχίσεις νόμιμα, θα εμπλακείς μοιραία σε τροχαίο, με μεγάλη πιθανότητα θανάτου. Στα δεξιά του δρόμου έχει σταματήσει σχολείο και τα παιδιά τραβάνε φωτογραφίες το τοπίο. Η ενστικτώδης αντίδραση του οδηγού, είναι να αποφύγει το θάνατο και να κατευθύνει το όχημά του προς το μέρος με τις μικρότερες συνέπειες για τον ίδιο. Πάνω σε πεζούς, σε μικρότερο όχημα (αμάξι, μοτοσυκλέτα, ποδήλατο). Είναι όμως παράνομο και κοινωνικά ανήθικο, η ζωή του ενός να ορίσει τη ζωή πολλών άλλων. Ποια προγραμματιστική επιλογή θα ορίσει το θεσμικό πλαίσιο για το αυτοδηγούμενο αμάξι που φέρει επιβάτη ή επιβάτες; Είναι κάποιες γραμμές κώδικα, που θα πρέπει να οριστούν νομικά.

- Τα πάντα στο συμφέρον του επιβάτη, όπως θα συνέβαινε στις περισσότερες περιπτώσεις στην πραγματικότητα; Λίγοι οδηγοί θα σκέφτονταν το κοινό καλό, αλλά θα αντιδρούσαν ενστικτωδώς.
- Θα επιλέγονται τα λιγότερα δυνατά θύματα; Αν ναι, ποιος θα αγοράσει ή θα μπει σε όχημα που υπό συνθήκες δε θα φροντίζει πρωτίστως για τη δική του ασφάλεια;
- Θα επιτρέπονται μόνο οι νόμιμοι ελιγμοί, παρόλο που κάποιος παράνομος ελιγμός θα μπορούσε να σώσει ζωές; Για παράδεγιμα να μπεις στο αντίθετο ρεύμα, όπου δεν υπάρχει άλλο όχημα, προκειμένου να γλιτώσεις τη σύγκρουση.

Κάποιοι λένε ότι θα πρέπει να εκτιμηθεί η τρέχουσα κατάσταση στατιστικά και να γίνει ο ίδιος προγραμματισμός. Άλλοι λένε να πάμε ένα βήμα παραπέρα και να επιλέξουμε προγραμματιστικές επιλογές που θα βοηθήσουν την κοινωνία, μειώνοντας το πλήθος των θυμάτων.

The trolley problem#Implications for autonomous vehicles.

[Nozomi]

Βασικά αυτό που εγράφη είναι το πιο εύστοχο: ότι δλδ είτε θα γίνουν ΟΛΑ τα οχήματα αυτόνομα κάάάποια στιγμή στο μέλλον, είτε δεν πρόκειται να δούμε εκτεταμένη χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογιας παρά μόνο ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ στον οδηγό όπου θα αποφασίζει για το σωστο course of action.

Να θυμίσω ότι παλαιότερα το αυτόματο σύστημα σύνδεσης φορτηγού σκάφου Progress παρουσιάσε αδυναμία πρόσδεσης σε διαστημικό σταθμό Salyut λόγω μιας... σακκούλας και χρειάστηκε να κάνουν την σύνδεση manual καθώς απλούστατα δεν το είχαν προγραμματίσει για κάτι τέτοιο.

Επικουρικά πάντως, το σύστημα της Tesla αποδίδει εξαιρετικά, δείτε εδώ emergency brake σε ανίχνευση σύγκρουσης εμπρός απ το όχημα.


Φυσικά, παρομοίως γρήγορα σταματά και ένα όχημα διπλα στο Tesla, αλλά προφανώς ο τύπος είχε το μυαλό του στην οδήγηση και όχι στα τόσα άλλα που κάνει ο μέσος Έλληνας οδηγός όταν πιάνει το τιμόνι.

Y.Γ
Προσέξτε τι τούμπες κάνει το θηριώδες SUV όταν το κτυπά ένα ταπεινό Corsaκι με την κατάλληλη γωνία, αυτό για όσους μπετόστοκους οδηγούν κινούμενα περίπτερα (SUV) νομίζοντας ότι είναι ασφαλείς, όλα εξαρτώνται απ ΄τις συνθήκες του ατυχηματος (με τι προσκρούεις, ταχύτητα, γωνία κτλ.)

[ranger]

Βασικά αυτό που εγράφη είναι το πιο εύστοχο: ότι δλδ είτε θα γίνουν ΟΛΑ τα οχήματα αυτόνομα κάάάποια στιγμή στο μέλλον, είτε δεν πρόκειται να δούμε εκτεταμένη χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογιας παρά μόνο ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ στον οδηγό όπου θα αποφασίζει για το σωστο course of action

αυτό δεν μπορεί να γίνει, εκτός αν μιλάμε για πολύ μεγάλο βάθος χρόνου (αρκετές δεκαετίες). πρώτον δεν βλέπουν όλοι την οδήγηση σαν αγγαρεία και δεν μπορείς να τους αναγκάσεις να αφήσουν το τιμόνι. Δεύτερον, υπάρχει τεράστια αγορά βασισμένη σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων.

γιαυτό δεν πιστεύω, όπως έγραψα και παραπάνω, ότι η αυτόνομη οδήγηση έχει άμεση σχέση με την γενικότερη οδική ασφάλεια. Τουλάχιστον όχι όσο το παρουσιάζουν

[Nozomi]

αυτό δεν μπορεί να γίνει, εκτός αν μιλάμε για πολύ μεγάλο βάθος χρόνου (αρκετές δεκαετίες). πρώτον δεν βλέπουν όλοι την οδήγηση σαν αγγαρεία και δεν μπορείς να τους αναγκάσεις να αφήσουν το τιμόνι. Δεύτερον, υπάρχει τεράστια αγορά βασισμένη σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων.

Eυτυχως θα έλεγα, άλλωστε η αυτοκίνηση και η αυτόνομη μετακίνηση είναι μιας μορφής ελευθερία, δεν είναι όλες οι μετακίνησεις των ανθρώπων οδήγηση σε μεγαλουπόλεις από και προς την εργασία τους...

[GeorgeH]

Βασικά αυτό που εγράφη είναι το πιο εύστοχο: ότι δλδ είτε θα γίνουν ΟΛΑ τα οχήματα αυτόνομα κάάάποια στιγμή στο μέλλον, είτε δεν πρόκειται να δούμε εκτεταμένη χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογιας παρά μόνο ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΑ στον οδηγό όπου θα αποφασίζει για το σωστο course of action.

Επικουρικά πάντως, το σύστημα της Tesla αποδίδει εξαιρετικά, δείτε εδώ emergency brake σε ανίχνευση σύγκρουσης εμπρός απ το όχημα.

Φυσικά, παρομοίως γρήγορα σταματά και ένα όχημα διπλα στο Tesla, αλλά προφανώς ο τύπος είχε το μυαλό του στην οδήγηση και όχι στα τόσα άλλα που κάνει ο μέσος Έλληνας οδηγός όταν πιάνει το τιμόνι.

Y.Γ
Προσέξτε τι τούμπες κάνει το θηριώδες SUV όταν το κτυπά ένα ταπεινό Corsaκι με την κατάλληλη γωνία, αυτό για όσους μπετόστοκους οδηγούν κινούμενα περίπτερα (SUV) νομίζοντας ότι είναι ασφαλείς, όλα εξαρτώνται απ ΄τις συνθήκες του ατυχηματος (με τι προσκρούεις, ταχύτητα, γωνία κτλ.)

Συμφωνώ. Αν όλα τα οχήματα είναι αυτόνομα μόνο τότε θα διέπονται με τους ίδιους κανόνες και συνακόλουθα το πρόβλημα που περιέγραψε ο ipo δε μοιάζει αδύνατο στην υλοποίηση. Όπως έγραψε υπό συνθήκες, πχ σε πιθανή τροχιά σύγκρουσης αν η αντίθετη λωρίδα είναι άδεια τότε μπες στο αντίθετο ρεύμα, αν και μόνο αν οι πιθανότητες επιβίωσης είναι μεγαλύτερες τότε ρίξτο στο δέντρο, στο χωράφι ή και στον γκρεμό... Προφανώς η ασφάλεια του οδηγού και των επιβατών (own vehicle) θα αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα, δε γίνεται διαφορετικά, ενώ φυσικά πάντα σε τέτοιες κρίσιμες καταστάσεις η επιλογή θυσίας ανθρώπινων ζωών δε θα υπάρχει στην εξίσωση (πχ αποτροπή πορείας εκτός δρόμου δεξιά προς το σχολικό με τους μαθητές). Το ένα δεν αναιρεί το άλλο.

Ως προς το ΥΓ, δε νομίζω ότι οι μπετόστοκοι οδηγούν μόνο SUV. Η προσωπική σου κρίση/αισθητική σε θολώνει εδώ όπως φυσικά και εμένα που είμαι ιδιοκτήτης ενός τέτοιου και δεν μπορώ να το αφήσω ασχολίαστο!

[badweed]

νομιζω θα κανει πολυ πιο δυσκολη και πολυπλοκη για την επιτευξη των αυτοοδηγουμενων , η προσπαθεια για υπολογισμο ταυτοχρονα της ηθικης . πολυ η επεξεργασια ..
οποτε θα παμε σε κανα κανονισμο με περιπτωσεις που θα εχει ρουτινες-πρωτοκολλα -νομους

παντως η πιο απλη λογικη για ενα αποτομο αναποφεκτο εμποδιο , ειναι φρενο και στριψιμο προς τα εκει που υπαρχει περισσοτερος χωρος ή να τρακαρεις με οσο λιγοτερη σφοδροτητα (ορμη) .
η σφοδροτητα μπορει να ειναι ενα ευκολο μετρο συγκρισης και προυπολογισμου στα οχηματα με υπολογιστη .

[ipo]

παντως η πιο απλη λογικη για ενα αποτομο αναποφεκτο εμποδιο , ειναι φρενο και στριψιμο προς τα εκει που υπαρχει περισσοτερος χωρος ή να τρακαρεις με οσο λιγοτερη σφοδροτητα (ορμη) .
η σφοδροτητα μπορει να ειναι ενα ευκολο μετρο συγκρισης και προυπολογισμου στα οχηματα με υπολογιστη .

Άρα, αν ο υπολογιστής έχει να επιλέξει να κατευθύνει το όχημα ανάμεσα σε 5 άτομα που περπατάνε στο πεζοδρόμιο και στη νταλίκα, θα επιλέξει τα 5 άτομα. Αυτό άλλωστε γίνεται και τώρα, ενστικτωδώς, σε πολλές περιπτώσεις. Το θέμα είναι ότι κάποιος διευθυντής θα πρέπει να βάλει την υπογραφή του γι' αυτές τις γραμμές κώδικα ("Ρίξε το πάνω στους πεζούς, επειδή εκεί υπάρχει μικρότερη σφοδρότητα σύγκρουσης.") και μία δημόσια αρχή να εγκρίνει αυτή την υπογραφή.

Αντιθέτως, στην τρέχουσα κατάσταση, στέκει μια χαρά το επιχείρημα του δικηγόρου "Αντέδρασε ενστικτωδώς για να σώσει τη ζωή του. Δεν το σκέφτηκε." Έχουμε αποδεχθεί δηλαδή το γεγονός ότι η προάσπιση της ζωής σε καίριες στιγμές που κρατούν κλάσματα δευτερολέπτου, υπερέχει της λογικής ή του κοινού συμφέροντος. Τι γίνεται όμως όταν κάτι πρέπει να οριστεί θεσμικά και προγραμματιστικά;

[badweed]

Τι γίνεται όμως όταν κάτι πρέπει να οριστεί θεσμικά και προγραμματιστικά;

το φυσικο αυτονοητο ,για χαρη της προοδου του ανθρωπου η ζωη του θα αποτιμηθει και θα εκπτωθει .

[anon]

ηδη η μελέτη των αυτόνομων οχημάτων δεν γίνεται με γνώμωνα ότι θα λειτουργούν σε ένα περιβάλλον όπου όλα θα είναι αυτόνομα, το αντίθετο θα έλεγα. Αρα το σκεπτικό ότι θα λειτουργήσουν εαν όλα είναι αυτοοδηγούμενα είναι εσφαλμένο.
Σίγουρα, σε ένα περιβάλλον, όπου όλα είναι αυτοοδηγούμενα, ή έστω, δεν είναι αλλά όλα έχουν την τεχνολογία αυτοοδηγούμενου και τους μηχανισμούς επικοινωνίας μεταξύ των θα κάνει ακόμα πιο αποτελεσματικότερη την οδήγηση, με ακόμα μικρότερα ποσοστά ατυχημάτων συν ότι οι ταχύτητες θα μπορούν να είναι μεγαλύτερες. Πχ θα μπορούν να κυκλοφορούν τα οχήματα με μεταξύ τους απόσταση μερικά εκατοστά μόνον, ή να μην χρειάζονται καθόλου φανάρια (εαν εξαίρεσουμε την ανάγκη για να διαβαίνουν οι πεζοί).
Παραμένει γεγονός ότι μπορεί να υπάρξουν περιπτώσεις που να μην έχουν προβλεφθεί, αλλά στατιστικά, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι καλύτερο απο ότι με ανθρωπους οδηγούς, σε κάθε περίπτωση. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε για συστήματα που μαθαίνουν, άρα όσο μιλάμε, υπάρχουν συστήματα που μαθαίνουν συνεχώς, ακόμα και περιπτώσεις που εμφανίζονται σπάνια. Και φυσικά, ποτέ δεν είναι πιωμένο, ποτέ δεν θα παραβεί τον ΚΟΚ, δεν χάνει την προσοχή του, και έτσι απο αυτά και μόνον θα προσφέρει περισσότερη ασφάλεια.
Αυτό που είναι πρόβλημα, θεσμικό, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως και απο μένα και απο άλλους είναι τι γίνεται στην περίπτωση που ΠΡΕΠΕΙ η απόφαση του συστήματος να προκαλέσει θάνατο ανθρώπων, δεδομένης της κατάστασης. Δηλαδή βρεθεί το σύστημα στο δίλλημα, είτε να σωθεί η ζωή των επιβατών αλλά να σκοτωθούν κάποιοι άλλοι (πεζοί) ή το αντίθετο. Επειδή μπορεί να συμβεί αυτό, σήμερα, λόγω ανθρώπων οδηγών, ότι και να γίνει, το δεχόμαστε είτε πήρε την σωστή απόφαση είτε όχι ο άνθρωπος. Με δεδομένο τον ελάχιστο χρόνο, θεωρούμε λογικό ότι δεν μπορεί να αποφασίσει και δεν τον καταδικάζουμε. Ομως ένας υπολογιστής δεν έχει τέτοιο πρόβλημα, μπορεί να υπολογίσει τι θα κάνει, ακόμα και σε μερικά κλάσματα του δευτερολέπτου. Υπάρχει λοιπόν αυτή την στιγμή αυτό το θεσμικό πρόβλημα να λυθεί.

[tzelen]

Άρα, αν ο υπολογιστής έχει να επιλέξει να κατευθύνει το όχημα ανάμεσα σε 5 άτομα που περπατάνε στο πεζοδρόμιο και στη νταλίκα, θα επιλέξει τα 5 άτομα. Αυτό άλλωστε γίνεται και τώρα, ενστικτωδώς, σε πολλές περιπτώσεις. Το θέμα είναι ότι κάποιος διευθυντής θα πρέπει να βάλει την υπογραφή του γι' αυτές τις γραμμές κώδικα ("Ρίξε το πάνω στους πεζούς, επειδή εκεί υπάρχει μικρότερη σφοδρότητα σύγκρουσης.") και μία δημόσια αρχή να εγκρίνει αυτή την υπογραφή.

Αντιθέτως, στην τρέχουσα κατάσταση, στέκει μια χαρά το επιχείρημα του δικηγόρου "Αντέδρασε ενστικτωδώς για να σώσει τη ζωή του. Δεν το σκέφτηκε." Έχουμε αποδεχθεί δηλαδή το γεγονός ότι η προάσπιση της ζωής σε καίριες στιγμές που κρατούν κλάσματα δευτερολέπτου, υπερέχει της λογικής ή του κοινού συμφέροντος. Τι γίνεται όμως όταν κάτι πρέπει να οριστεί θεσμικά και προγραμματιστικά;

Εξαιρετικά ενδιαφέρον προβληματισμός και ομολογώ ότι δεν το είχα σκεφτεί.